ഇന്ത്യൻ സർക്കസിന്റെ ചരിത്രം സാഹസികതയുടെയും കഠിനാധ്വാനത്തിന്റെയും ധീരതയുടെയും കഥകളാണ്. എന്നാൽ, ഈ കഥകളിൽ പലപ്പോഴും അവഗണിക്കപ്പെട്ട ഒരു വിഭാഗമുണ്ട് അക്കാലത്തെ സാമൂഹിക വിലക്കുകളെയും പ്രതിബന്ധങ്ങളെയും ധീരമായി മറികടന്ന് അരങ്ങിലേക്ക് കടന്നുവന്ന വനിതാ താരങ്ങൾ. ഇന്ത്യൻ സർക്കസിലെ ആദ്യ വനിതാ താരം ആരായിരുന്നു എന്ന ചോദ്യം പലപ്പോഴും ഉയർന്നു വരാറുണ്ട്. കേരളത്തിൽ നിന്ന് ഈ പട്ടികയിലേക്ക് ഉയർന്നുവരുന്ന ഒരു പ്രധാന പേരാണ് കുന്നത്ത് യശോദയുടേത്.
ഇന്ത്യൻ സർക്കസിന്റെ ഈറ്റില്ലമെന്ന് വിശേഷിപ്പിക്കാവുന്ന കേരളത്തിന് ഈ മേഖലയിൽ വലിയ സംഭാവനകളുണ്ട്. ഈ ചരിത്രത്തിൽ സുപ്രധാനമായ ഒരു വ്യക്തിത്വമാണ് കുന്നത്ത് യശോദ. 1904‑ൽ ചിറക്കരയിൽ ഉദ്ഘാടനം ചെയ്യപ്പെട്ട പരിയാലീസ് മലബാർ ഗ്രാൻഡ് സർക്കസ് എന്ന കേരളത്തിലെ ആദ്യത്തെ സർക്കസ് കമ്പനിയിൽ ഏക വനിതാ കലാകാരിയായിരുന്നു അവർ. കീലേരി കുഞ്ഞിക്കണ്ണന്റെ ശിഷ്യനായ പരിയാളി കണ്ണനാണ് ഈ സർക്കസ് സ്ഥാപിച്ചത്.

കേരളത്തിന്റെ സർക്കസ് ചരിത്രത്തിലെ ഒരു മുൻനിര വ്യക്തിത്വമായിരുന്നിട്ടും, കുന്നത്ത് യശോദ എന്ന കലാകാരിയുടെ ജനന-മരണ തീയതികളെക്കുറിച്ചുള്ള കൃത്യമായ വിവരങ്ങൾ ലഭ്യമായ രേഖകളിൽ ലഭ്യമല്ല. ഇത് ആദ്യകാല സർക്കസ് കലാകാരന്മാരുടെ, പ്രത്യേകിച്ച് സ്ത്രീകളുടെ, ജീവിതം രേഖപ്പെടുത്തുന്നതിലുള്ള വലിയ വെല്ലുവിളിയെയാണ് സൂചിപ്പിക്കുന്നത്. എന്നിരുന്നാലും, 1904‑ൽ കേരളത്തിൽ ഒരു സർക്കസ് പ്രകടനത്തിൽ പങ്കെടുത്ത ആദ്യ വനിതയെന്ന ബഹുമതി കുന്നത്ത് യശോദയ്ക്ക് സ്വന്തമാണ്.
ഇന്ത്യൻ സർക്കസിലെ ആദ്യ വനിതാ താരം എന്ന പദവിക്ക് പലപ്പോഴും ഒന്നിലധികം പേരുകൾ പറയാറുണ്ട്. ഈ അവകാശവാദങ്ങൾ പലപ്പോഴും പ്രാദേശിക ചരിത്രങ്ങളുടെയും വ്യത്യസ്ത നിർവചനങ്ങളുടെയും അടിസ്ഥാനത്തിലാണ് ഉണ്ടാകുന്നത്.

ബംഗാളിൽ നിന്നുള്ള സുശീലാ സുന്ദരി ബോസിനെ (1879–1924) സർക്കസിൽ പ്രകടനം നടത്തിയ ആദ്യ ഇന്ത്യൻ വനിതയായിയാണ് അംഗീകരിക്കപ്പെടുന്നത്. 1896 മുതലെങ്കിലും അവർ പ്രശസ്തമായ ഗ്രേറ്റ് ബംഗാൾ സർക്കസിൽ സജീവമായിരുന്നു. ജമീന്ദാർ കുടുംബത്തിൽ ജനിച്ച സുശീല ചെറുപ്പത്തിൽത്തന്നെ കുതിരസവാരിയും ഗുസ്തിയും പരിശീലിച്ചിരുന്നു. അവരുടെ കടുവകളുമായുള്ള സാഹസിക പ്രകടനങ്ങൾ വളരെ ശ്രദ്ധ നേടിയിരുന്നു. രണ്ട് ബംഗാൾ കടുവകളോടും ഒരു സിംഹത്തോടും പോരാടുന്നതിലും നാലടി മണ്ണിനടിയിൽ പത്ത് മിനിറ്റിലധികം ജീവനോടെ ഇരിക്കുന്നതിലും അവർ ശ്രദ്ധ നേടിയിരുന്നു.

വിഷ്ണുപന്ത് ഛത്രെയുടെ ഗ്രേറ്റ് ഇന്ത്യൻ സർക്കസിൽ പ്രകടനം നടത്തിയ ആദ്യ ഇന്ത്യൻ വനിതയായി അവദാ ബായിയെ കണക്കാക്കുന്നു. 1880‑ൽ ഛത്രെ സ്ഥാപിച്ച ഈ സർക്കസിലെ പ്രധാന കലാകാരിയായിരുന്നു അവർ. അവദാ ബായി ക്രൂരമൃഗങ്ങളോടൊപ്പം പ്രകടനം നടത്തുകയും പുതിയ വനിതാ കലാകാരികൾക്ക് പരിശീലനം നൽകുകയും ചെയ്തു. സുശീലാ സുന്ദരിയുടെ അറിയപ്പെടുന്ന പൊതു പ്രകടനങ്ങൾക്ക് മുമ്പാണ് അവദാ ബായിയുടെ പ്രകടനങ്ങൾ ആരംഭിച്ചത് എന്നതിനാൽ, ആദ്യ ഇന്ത്യൻ വനിതാ സർക്കസ് കലാകാരിയെന്ന പദവിക്ക് കൂടുതൽ സാധ്യത കൽപ്പിക്കുന്നത് അവദാ ബായിക്കാണ്.

കുന്നത്ത് യശോദ, സുശീലാ സുന്ദരി, അവദാ ബായി തുടങ്ങിയ വനിതകൾ വെറും പ്രകടനക്കാർ മാത്രമായിരുന്നില്ല. പൊതുരംഗത്ത് സ്ത്രീകൾക്ക് വലിയ സ്ഥാനമില്ലാതിരുന്ന ഒരു കാലഘട്ടത്തിൽ, അവർ സാമൂഹിക ചട്ടങ്ങളെ ധീരമായി വെല്ലുവിളിച്ചു. ഈ സ്ത്രീകൾക്ക് അവരുടെ കുടുംബങ്ങളിൽ നിന്നും സമൂഹത്തിൽ നിന്നും കാര്യമായ എതിർപ്പുകൾ നേരിടേണ്ടി വന്നിരുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, സർക്കസ് ഒരു തൊഴിൽ മേഖല എന്നതിലുപരി, അവർക്ക് പരമ്പരാഗത പരിമിതികളെ മറികടക്കാനും കഴിവുകൾ വികസിപ്പിക്കാനും അധികാരം നേടാനും അംഗീകാരം നേടാനും കഴിയുന്ന ഒരു ഇടമായിരുന്നു.
കേരളത്തിന്റെ കളരി പാരമ്പര്യവും സാമൂഹിക‑സാമ്പത്തിക ഘടകങ്ങളും സ്ത്രീകളെ സർക്കസിലേക്ക് ആകർഷിക്കുന്നതിൽ പ്രധാന പങ്ക് വഹിച്ചു. രണ്ടാം ലോകമഹായുദ്ധത്തിനു ശേഷമുള്ള സാമ്പത്തിക പ്രതിസന്ധി പല പെൺകുട്ടികളെയും സർക്കസ് ക്യാമ്പുകളിൽ ചേരാൻ പ്രേരിപ്പിച്ചു. കേരളത്തിലെ സ്ത്രീകളുടെ സംഭാവനകൾ ഇന്ത്യൻ സർക്കസിന്റെ വളർച്ചയിൽ നിർണായകമായിരുന്നു എന്ന് ഇത് വ്യക്തമാക്കുന്നു. റുക്മാബായിയെപ്പോലുള്ള സ്ത്രീകൾ സർക്കസ് മാനേജർമാരായി ഉയർന്നു വന്നതും ‘പ്രൊഫസർ’ പോലുള്ള പദവികൾ നേടിയതും ഈ സാമൂഹിക പരിവർത്തനത്തിന്റെ നേർചിത്രമാണ്.